Mur Berliński – historia powstania i zniszczenia, fotografia, opis, mapa

Od upadku muru berlińskiego minęło ponad ćwierć wieku. Willy Brand, jeden z niemieckich kanclerzy, nazwał ten budynek „murem wstydu”. Betonowe ogrodzenie stało się symbolem podziału Niemiec na odrębne państwa i zimnej wojny – czasu konfrontacji dwóch supermocarstw: ZSRR i USA.

Dlaczego to zajęło?

Bezwarunkowa kapitulacja III Rzeszy po II wojnie światowej doprowadziła do ponownego podziału świata na nowe strefy wpływów. Wzmocnienie pozycji ZSRR w Europie Wschodniej wywołało obawy krajów obozu zachodniego, do których należała idea podziału pokonanej władzy. W lutym 1945 r. uczestnicy konferencji w Jałcie (Ameryka, Anglia, Francja i ZSRR) określili powojenny status Niemiec: alianci zgodzili się na rozczłonkowanie kraju. Kwestia wytyczenia czterech stref okupacyjnych została ostatecznie rozstrzygnięta podczas rokowań w Poczdamie w dniach 17-08.07.1945 r.

Cztery lata później, w maju 1949 roku, na mapie świata pojawiło się nowe państwo – RFN, a sześć miesięcy później – NRD. Granica o długości prawie 1400 km biegła od Bawarii na południu do Morza Bałtyckiego na północy. Przecinała krajobrazy, osady i życie milionów ludzi. Berlin również okazał się dwubiegunowy, pozostając jednocześnie strefą wolną. Mieszkańcy bez problemu przemieszczali się między dwiema częściami podzielonego miasta.

Przywódcy NRD Walterowi Ulbrichtowi zależało na powstrzymaniu narastającego odpływu obywateli (zwłaszcza cennych specjalistów) na stronę zachodnią. Wielokrotnie zwracał się do Chruszczowa z listami o potrzebie wzmocnienia kontroli na granicy z RFN. Impulsem do budowy ogrodzenia był konflikt polityczny z 1961 roku. Jego uczestnicy – ZSRR i USA – przywłaszczyli sobie niepodzielną własność miasta. Rozmowy wiedeńskie, których tematem był status Berlina, zakończyły się niepowodzeniem, a sowieccy przywódcy zaaprobowali propozycję NRD wzmocnienia kontroli granic.

Historia budowy

W nocy 13 sierpnia 1961 we wschodniej części miasta pojawił się drut kolczasty. Ponadto uzbrojone oddziały zablokowały arterie transportowe i zainstalowały zapory. Do 15 sierpnia cała linia graniczna została odgrodzona kordonem. Pojawiły się pierwsze bloki. Budowniczowie tworząc żelbetową konstrukcję zablokowali ulice, zamurowali okna okolicznych domów, przecięli druty i zespawali rury. Mur nie znał barier – przechodził przez stacje metra, linie tramwajowe, przejazdy kolejowe i Szprewę.

Znajdująca się po drodze Brama Brandenburska była otoczona ze wszystkich stron ogrodzeniem, przez co główny symbol Berlina był niedostępny zarówno dla zachodnich, jak i wschodnich mieszkańców miasta. W latach 1962-1978 budynek został ukończony i wyremontowany. Za każdym razem ściana przybierała coraz bardziej złowieszcze kontury.

Co było

Mur Berliński to konstrukcja inżynierska o wysokości 3,60 m, składająca się z segmentów żelbetowych. Od góry ogrodzenie zamykano żelaznymi rurami zainstalowanymi w 1975 roku, co nie pozwalało trzymać rąk na krawędzi fortyfikacji. Jednocześnie, dla wzmocnienia ochrony u podnóża konstrukcji, zainstalowano przeciwczołgowe jeże i taśmy odgradzające z kolcami, popularnie nazywane „stalinowskim trawnikiem”. Kilka stref uzupełniono drutem kolczastym pod napięciem.

Pod koniec lat 70. po wschodniej stronie wzmocniono w osobnych sekcjach metalową siatkę z racami sygnalizacyjnymi. Od ściany był oddzielony ziemnym rowem, zwanym „pasem śmierci”. Obszar ten był strzeżony przez psy i oświetlony potężnymi reflektorami. Nielegalna próba przeniesienia się do zachodniej części miasta była karana więzieniem lub śmiercią.

Całkowita długość obiektu wynosiła 155 km, z czego Berlin stanowił 44,75 km. „Wstydliwy mur” przecinał 192 ulice, 3 autostrady i 44 linie kolejowe. W sumie było 20 bunkrów, 302 wieże i 259 posterunków strzeżonych przez psy stróżujące. 10 tys. uzbrojonych żołnierzy patrolowało umocnienia obronne, którym kazano strzelać, by w razie potrzeby zabić.

Przejście graniczne

Odrażająca konstrukcja podzieliła miasto i odcięła od siebie krewnych i przyjaciół. Tylko emeryci mogli przekraczać granicę. Niemniej jednak lekkomyślni uchodźcy próbowali znaleźć luki, przez które mogliby opuścić „socjalistyczny raj”. Według różnych źródeł, podczas próby ucieczki zginęło od 136 do 206 mieszkańców Berlina Wschodniego, większość z nich w ciągu pięciu lat od wybudowania ogrodzenia.

Pierwszą osobą zabitą był Günther Litfin, który został zastrzelony w sierpniu 1961 roku przez straż graniczną NRD podczas próby przedostania się do Berlina Zachodniego wzdłuż Szprewy. W 1966 r. 40 strzałów zabiło dwoje dzieci. Mieli 10 i 13 lat. Ostatnie dwie ofiary to Winfried Freudenberg, który rozbił się 8 marca 1989 roku, przelatując nad murem w prowizorycznym balonie, oraz Criss Gueffroy, który zginął w gradzie kul podczas próby przekroczenia granicy w lutym tego roku.

Upadek i zniszczenie

Michaił Gorbaczow, który doszedł do władzy, zaczął modernizować aparat państwowy i rządowy. Pod hasłami „Głasnost” i „pierestrojka” zreformował Związek Radziecki. Kierownictwo NRD straciło poparcie ZSRR i nie mogło już powstrzymać obywateli przed wyjazdem z kraju. Socjalistyczne Węgry, a następnie Czechosłowacja, zliberalizowały reżim graniczny. Mieszkańcy NRD wypełniali te państwa, chcąc przez nie dostać się do RFN. Mur berliński nie był już potrzebny.

W rzeczywistości początkiem upadku muru był wieczór 9 listopada 1989 roku. Na konferencji prasowej na żywo w sprawie decyzji władz o otwarciu punktów kontrolnych pojawiło się pytanie, kiedy ta decyzja wejdzie w życie. W odpowiedzi członek Biura Politycznego KC KPZR Schabowski wypowiedział słynne słowa: „Stanie się to, o ile wiem… teraz, natychmiast”.

Berlińczycy oglądający przedstawienie w telewizji byli zdumieni. Kiedy minął pierwszy szok, ludzie z obu stron granicy podbiegli do znienawidzonego ogrodzenia. Straż graniczna nie powstrzymała presji. Odbył się zjazd, o którym marzyło się od 28 lat. Rozbiórka muru berlińskiego rozpoczęła się 13 czerwca 1990 r. na Bernauerstrasse. Ale jeszcze przed tym momentem mieszczanie rozbili wiele jego fragmentów, zabierając na pamiątkę kawałki betonu.

Interesujące fakty

Dla tych z Was, którzy chcą włączyć wizytę do niesławnego punktu orientacyjnego do programu wycieczki, interesujące będzie znalezienie informacji, których nie zawierają przewodniki. A więc Mur Berliński: fakty i liczby.

1. 27 października 1961 r. w punkcie kontrolnym na Friedrichstrasse doszło do konfrontacji wojsk amerykańskich i sowieckich – na granicy zderzyło się 30 czołgów bojowych.

2. 11 czerwca 1964 r. prezydent Francji Charles de Gaulle poinformował ambasadora ZSRR o możliwości rozpoczęcia wojny nuklearnej w przypadku nowego konfliktu zbrojnego w Berlinie.

3. Pomimo wzmocnionych środków bezpieczeństwa, w latach 1961-1989. 5 tys. obywateli zdołało przedostać się przez płot. Korzystając z oficjalnej pozycji, granicę przekroczyło także 1300 żołnierzy NRD.

4. Po otwarciu przejścia mieszkańcy Berlina Zachodniego okazali hojność wschodnioniemieckim pogranicznikom – bary przy murze rozlewały darmowe piwo.

5. Dziś niektóre segmenty betonowego potwora można znaleźć w różnych częściach świata, takich jak siedziba CIA i Watykan.

6. Budowa i ochrona ogrodzenia granicznego stała się dla NRD ogromnym obciążeniem ekonomicznym. Koszt wyniósł ponad 400 milionów marek (200 milionów euro). Jak na ironię, „twierdza antykapitalistyczna” doprowadziła do upadku państwa socjalistycznego.

7. 9 listopada 2014 r., w 25. rocznicę upadku muru berlińskiego, na całym obwodzie dawnej granicy zainstalowano 7000 gumowych kul świetlnych, które wzbiły się w niebo dokładnie o godzinie 19:00.

Mur Berliński dzisiaj

Obecnie z budynku pozostały jedynie niewielkie fragmenty i podwójny rząd kostki brukowej, wijący się wokół miasta jak długi wąż, który przez 28 lat budził w ludziach nienawiść i strach. Aby pamięć o ofiarach pozostała na zawsze w sercach ludzi, władze Berlina otworzyły kilka muzeów i centrów pamięci zlokalizowanych przy pozostałościach muru.

Pomnik na Bernauerstrasse

„Okno Pamięci” – tak nazywa się pomnik, stworzony w celu przybliżenia współczesnym tragicznym wydarzeniom związanym z rozbiciem stolicy. Dedykowany jest ludziom mieszkającym w części wschodniej i próbującym dostać się do części zachodniej skacząc z okien domów i rozbijając się na śmierć. Pomnik to zardzewiała żelazna kompozycja zawierająca fotografie zmarłych.

W pobliżu znajduje się strefa szarego betonu i pas graniczny, wieża, Kaplica Pokoju zbudowana na miejscu wysadzonej w powietrze gotyckiej świątyni, biblioteka, muzeum i taras widokowy. Do pomnika można dojechać metrem (linia U8). Zatrzymaj Bernauerstrasse.

Topografia terroru

To miejsce przypomina niezliczone tragedie spowodowane przez reżim nazistowski. Muzeum znajduje się na terenie siedziby jednego z przywódców SS – Reichsführera Himmlera. Teraz w pawilonie o powierzchni 800 m2 zwiedzający mogą obejrzeć zdjęcia i dokumenty przedstawiające ludobójstwo i inne zbrodnie faszyzmu. W pobliżu, na świeżym powietrzu, znajdują się ruiny pozostałe po koszarach i piwnicach gestapo oraz część muru berlińskiego.

Adres: Niederkirchnerstrasse 8. Można tu dojechać kolejką miejską (S-Bahn). Linia U2 do Anhalter Bahnhof.

Punkt kontrolny Charlie

Na dawnym przejściu granicznym dla dyplomatów i urzędników, gdzie w 1961 roku miał miejsce konflikt – konfrontacja sowieckich i amerykańskich dywizji pancernych, dziś znajduje się muzeum Muru Berlińskiego. Wśród eksponatów znajdują się unikatowe fotografie i urządzenia, za pomocą których Niemcy ze Wschodu przenieśli się na zachodnią stronę: sprzęt do nurkowania, lotnie i balony. Nieopodal muzeum znajduje się makieta budki wartowniczej, w pobliżu której stoją „żołnierze” ubrani w ówczesne amerykańskie mundury wojskowe. “Pogranicznicy” chętnie robią sobie zdjęcia ze wszystkimi.

Checkpoint Charlie znajduje się na Friedrichstrasse obok stacji metra Kochstrasse. Muzeum otwarte jest codziennie od 9:00 do 22:00.

Galeria East Side

We wschodniej części metropolii znajduje się fragment muru, który ma 1300 m. Wiosną 1990 roku 118 artystów z 21 krajów zaczęło malować betonowe płótno. Efektem jest East Side Gallery, najdłuższa wystawa plenerowa na świecie. Jednym ze słynnych dzieł jest rysunek radzieckiego artysty Dmitrija Vrubela przedstawiający namiętny pocałunek między przywódcami dwóch państw socjalistycznych – Ericiem Honeckerem i Leonidem Breżniewem.

Jednak większość autorów zdobiących kamienne płótno to zwykli ludzie, którzy demonstrowali swój stosunek do ciemnych kart historii Berlina. Przez lata wiele obrazów galerii cierpiało z powodu deszczu i wiatru. W 2000 roku odrestaurowano 40 graffiti, a po kolejnych 8 latach miała miejsce globalna odbudowa, której koszt wyniósł 2,2 mln euro.

Galeria East Side rozciąga się wzdłuż Muehlenstrasse. Można do niego dojechać pociągami (S-Bahn) linii S5, S7, S75 do stacji Ostbahnhof lub Warschauer Strasse.

Niewielkie fragmenty muru berlińskiego znajdują się w samym centrum miasta – na Potsdamer Platz, doszczętnie zniszczonym w czasie II wojny światowej i odbudowanym pod koniec ubiegłego wieku.

Mur berliński na mapie